Antwoord 1: tekstkritiek
Allereerst bedankt voor je vraag. Het is een herkenbare vraag. Een vraag die door vele mensen de afgelopen decennia gesteld is. Het is nog niet makkelijk om een beetje gedegen antwoord te geven op jouw vraag. Daarbij komt, is dat ik het moeilijk vindt om makkelijke, korte antwoorden te geven op moeilijke vragen. Zoals ik op mijn website pretendeer, sta ik voor diepgaande artikelen. Dit probeer ik ook te geven in mijn antwoord op jouw vraag. Vandaar dat het wat langer duurde voordat ik een antwoord had en het een relatief uitgebreid antwoord is geworden. Er is ook geen eenzijdig antwoord op te geven. Ik probeer je vraag dan ook vanuit verschillende invalshoeken te belichten. Ik kan het gesprek nog goed herinneren. Je vertelde dat de betrouwbaarheid in het geding is, aangezien mensen om jou heen zeggen dat bepaalde teksten/woorden gecorrigeerd zouden zijn of dat zelfs teksten weggelaten zouden zijn. Ik kan je alvast verklappen dat er inderdaad vaak twijfels zijn over de teksten in de bijbel. Echter is dit niet de enige kritiek op de bijbel. Historisch is er ook veel kritiek op de bijbel. Is het bijvoorbeeld allemaal wel ‘echt’ gebeurd? Hebben de wonderen van Jezus echt plaatsgevonden? Is de opstanding echt gebeurd? Met name in de 17e en de 18e eeuw kwamen deze vragen op. Zo ontstond er in die tijd de zogenaamde ‘historisch kritische methode’. Een methode dat de bijbel onderzoekt, niet als een goddelijk geïnspireerd boek, maar als een boek, zoals ieder ander boek, dus zonder beroep op bovennatuurlijk actoren (het handelen van God). De historisch kritische methode heeft ons veel kennis en inzicht opgeleverd en daaruit is ook een Bijbelwetenschap ontstaan, die we ‘tekstcritici’ noemen. Zo zijn we er door deze wetenschap bijvoorbeeld beter achter gekomen hoe de Bijbelteksten zijn ontstaan en zijn overgeleverd. Er zijn meer vragen te stellen omtrent de betrouwbaarheid van de bijbel. Vragen die ik zal proberen te behandelen. Vragen als: “wat betekent het eigenlijk dat we geloven dat de bijbel ‘Gods woord’ is? Is de bijbel niet gewoon geschreven door mensen? Hoe is het dan Gods woord? Wat wordt er bedoeld dat de bijbel geïnspireerd is met Gods geest? Hoe kwamen de bijbelschrijvers tot kennis van God? Is deze kennis wel zo betrouwbaar? Hoe zit het met de wetenschap en het geloof? Maakt de wetenschap de bijbel onbetrouwbaar? Al deze vragen zullen aan bod komen in dit artikel. Ik zal ook vragen aan jou stellen om over door te denken, denk bijvoorbeeld eens over de volgende vraag na:
Een eerste vraag die je aan jezelf of met elkaar kan stellen is dan ook: “Hoe benader jij de bijbel? Als een geïnspireerd boek of als een boek zoals alle andere boeken?” Denk eens met elkaar na over de vraag hoe je dit boek ziet. Wat heb je bijvoorbeeld uit je jeugd meegekregen over de bijbel of op de basisschool, klopt dit beeld nog?
Manuscripten
Ik ga verder met jouw vraag. Een belangrijk antwoord wat betreft de objectieve betrouwbaarheid van de teksten zelf, gaat over de hoeveelheid manuscripten van een tekst. Zo zijn er 5500 manuscripten van alleen al het Nieuwe Testament (handgeschreven teksten voor de boekdrukkunst). In totaal bestaan er zo’n 30.000 deelfragmenten van het oude en het nieuwe testament bij elkaar. Tussen al deze manuscripten zitten inderdaad, zoals opgemerkt, verschillen. Als je bijvoorbeeld de vier evangeliën naast elkaar legt is dit goed te zien. Wat echter belangrijk is om te onthouden als een antwoord op je vraag, is dat door al deze verschillen in de Bijbel er geen problemen ontstaan wat betreft de belangrijkste geloofsovertuigingen (dogma’s) van Christenen. Dus wat jij gelooft als Christen, de kern van je geloof en de overtuigingen die gefilterd zijn uit het grote verhaal van God, wat we in de bijbel kunnen lezing, komen hierdoor niet in gevaar. F.F. Bruce, een van de bekendste en beste bijbelgeleerden en tekstcriticus zegt hierover:
De tekstuele variaties waarover onder tekstcritici van het Nieuwe Testament enige twijfel blijft bestaan, hebben geen effect op fundamentele vragen over historische feiten, op het christelijk geloof of op de uitoefening daarvan.
Tekstcritici onderzoeken dus, zoals je in bovenstaande citaat kunt lezen, welke variant van de verschillen, het dichtst in de buurt komt van het origineel. Dit doen ze door kritisch te kijken naar alle manuscripten. Zoals je weet heb ik ook theologie gestudeerd. Ik heb ooit een simpele paper geschreven over Markus 16: 9-20. Een fragment waarover twijfel is of dit wel of niet in de bijbel hoort. Ik ben niet afgestudeerd in de tekstkritiek, het is dan ook niet echt hoogwaardig onderzoek, maar dit geeft je wel een kijkje hoe dit precies werkt. Stuur mij een mail of reageer op mijn contact pagina, dan stuur ik het naar je op om te gebruiken en te lezen. Je kan dan zien dat ik in dat paper de externe bewijzen evalueer (dit zijn alle belangrijke manuscripten) en de interne bewijzen (dan kijk je met name naar de auteur van de tekst en context van de gehele bijbel). Je zult begrijpen dat dit niet makkelijk is, het is dan ook een aparte wetenschap binnen de theologie. Alles moet daarnaast ook nog in het Grieks gelezen worden.
Om terug te komen op al die duizenden manuscripten die gevonden zijn. Als we het over betrouwbaarheid hebben van de bijbel is dit noemenswaardig en een belangrijk argument (ik zeg hier overigens niet mee dat het ‘sluitend bewijs’ is). Er is namelijk geen enkel verzameling van boeken uit de oudheid dat zoveel manuscripten heeft. Lang niet alle manuscripten zijn trouwens even belangrijk, dit heeft te maken met de kwaliteit van het manuscript en hoe lang het na de gebeurtenis geschreven is. Maar ook van de kwalitatieve manuscripten heeft de bijbel overweldigend veel bewijs. Neem bijvoorbeeld dat de Oudste tekst van het Nieuwe Testament, even uit mijn hoofd, stamt uit 47 na Christus. Jezus is waarschijnlijk rond 33 gestorven (aanname van de meeste wetenschappers), daar zit dan dus maar 14 jaar tussen, dat is heel kort. In zo’n tijd ga je mensen niet voor de gek houden met wat je opschrijft.
Als je specifiek dit interessant vind, kan je op Google zoeken naar ‘betrouwbaarheid van de Bijbel’, dan vindt je genoeg hierover. Ik hou het in mijn antwoord dan ook hier bij. Waar je minder over vindt op Google is het volgende. Dit betreft niet zozeer harde bewijzen omtrent de wel of niet betrouwbaarheid van de objectieve teksten in de bijbel. Het is ook maar de vraag of dit mensen zal overtuigen van de Bijbel of van het Christelijk geloof. Als we niet uit kijken wordt het namelijk al snel een ‘wel en nietes spelletjes’, waar ik graag uit wil blijven. Wat namelijk in al het onderzoek gedaan wordt, is dat er objectief wetenschappelijk naar de bijbel wordt gekeken, waarin het geloof omwille van de wetenschap buiten de deur wordt gezet. Dit is niet erg, alleen de vraag is of het de beantwoording van de vraag ten goede komt. Uiteindelijk blijft het ook een boek die Christenen en de kerk beschouwen als openbaring van God. Dan bekijk je het met hele andere ogen. Waarschijnlijk jij ook? Voordat je verder leest denk over het volgende na:
“Wat zijn jouw belangrijkste geloofsovertuigingen?” Wat je tot nu toe te weten bent gekomen over de betrouwbaarheid van de bijbel, wat voor invloed heeft dit op jouw overtuigingen?
Antwoord 2: ‘Gods woord’
Persoonlijk vind ik het interessanter en uitdagender om niet ‘tekst kritisch’ of ‘historisch kritisch’ de vraag te beantwoorden of met bewijzen te komen over waarom de bijbel wel of niet betrouwbaar is, maar meer theologisch de vraag te beantwoorden. Dit is wat de dogmatiek/systematische theologie doet, op deze discipline ben ik afgestudeerd. Het gaat dan om de vraag: “Wat betekent het eigenlijk dat we geloven dat de bijbel Gods woord is? Dat is de overkoepelende vraag, maar daaronder liggen een aantal andere vragen.
Ik geloof dat het echte issue van mensen niet zozeer bij de ‘tekstkritiek’ ligt, maar veel meer bij het beeld wat ze van de Bijbel hebben, bijvoorbeeld hoe de Bijbel tot stand is gekomen. Hoe is er tussen al die teksten die in de omloop waren geselecteerd en door wie? Neem bijvoorbeeld het geloof dat de bijbel geïnspireerd is door Gods geest, in zowel schrijven als selectie. Wat ik mensen vaak hoor zeggen is: “Als het door God geïnspireerd is, dan kunnen/mogen er toch geen fouten in de Bijbel zitten?” en als er fouten inzitten heeft de bijbel voor mij geen gezag meer. Wat ik ook vaak hoor is: “Als de verhalen niet historisch gebeurd zijn, dan kan ik niet meer geloven in de bijbel”. Als de schepping dus niet in zes dagen geschapen is, dan is de bijbel niet ‘waar’ en dan zal de rest ook wel niet kloppen. De vraag is echter: “Wat verstaan we onder inspiratie en hoe moeten we dit begrijpen?” Een andere vraag is: “Is het een menselijk boek, door mensen geschreven of is het een Goddelijk boek, door God geschreven.” Hoewel dat laatste misschien gek klinkt: ‘door God geschreven’ is dit misschien stiekem wel iets wat mensen geloven. Een andere vraag betreft de ‘epistemologie’, een duur woord wat ingaat op hoe men tot kennis komt. De vraag is dan: “Hoe komt de mens dan tot kennis van God?” Een laatste vraag kan zijn: “hoe gaan we om met de wetenschap en met wat de bijbel ons verteld?” Het is allemaal teveel om te beschrijven in een blog, maar al deze vragen zijn relevant als het om de Bijbel gaat. De vragen zijn ook bedoeld om je eigen gedachten over te vormen. Ik stip ze allen even kort aan en stel er vragen bij om over door te denken. Het is niet mijn bedoeling pasklare antwoorden te geven, maar wel om het denken van mijn lezers uit te dagen en door te laten denken, alleen of met een groep mensen. Dat is ‘theologiseren’, dat is pop-up theologie voor mij. In het vervolg van het artikel ga ik in op deze vragen.
Dit artikel is een gedeelte van het antwoord die ik gegeven heb aan deze persoon. Voor sommige vragen, omdat ik ze dermate interessant vindt, doe ik meer onderzoek om er ‘Pop-up theologie studiemateriaal’ van te maken. Wil je dus de rest van het antwoord lezen en meer vragen om over in gesprek te gaan en op door te denken, download dan het artikel in de shop. Je helpt tevens mij hiermee om dit te kunnen blijven doen.